HISTORIA BUDOWY TWIERDZY
Państwo pruskie Fryderyka Wielkiego było zabezpieczone wzdłuż głównej linii przez 500 km długości łańcuch twierdz, składającego się z twierdz: Koźle na Górnym Śląsku, Brzeg, Wrocław, Głogów, Kostrzyń i twierdzy bałtyckiej Szczecin. Przed głównym odcinkiem, przy podstawie naturalnie powstałego wału górskiego Sudetów zostały wybudowane, dla oddzielnej obrony południowo-zachodniej granicy nowo-zdobytej prowincji Śląsk, twierdze Świdnica, Kłodzko i Nysa.
System twierdz Świdnica, Kłodzko, Nysa miał słabe miejsce w przełęczy Srebrnej Góry. Dlatego też po zakończeniu działań wojennych Fryderyk Wielki myśląc o przyszłości i niebezpieczeństwie ponownego ataku Austriaków postanawia wybudować twierdzę na przełęczy Srebrnej.
Twierdzę zbudowano w latach 1765-1777. Pierwszy batalion piechoty pod dowództwem generała Franza Ludwiga de Rosiere osiadł tu w 1775. Od tej pory życie miasta na trwałe związane było z Twierdzą. W tym okresie powstał też u podnóży Twierdzy Dom pod Twierdzą – pełniący w ówczesnym czasie funkcję koszar.
Prace przy budowie twierdzy rozpoczęto w 1763 roku. W 1764 na wzniesieniach przełęczy zostały wycięte lasy. Początkowo nadzór nad budową miał inżynier Pinto. W 1765 na teren budowy przybył nowy kierownik budowy twierdzy, Regeler, z trzema oficerami inżynierami, z trzema oficerami saperami i z oddziałem saperów.
W pierwszym roku budowy 1765 prace ograniczyły się do pomiarów terenowych, wytyczenia linii fos Donżonu, wysadzania skał, budowy cegielni przy podstawie Kłośnicy i tartaku przy ujściu rzeki Chłopiny, założenia pieców do wypalania wapna przy podstawie fortu rogowego i wykonania drogi kolumnowej do transportu materiałów budowlanych.
Budowa trwała dwanaście lat.
W latach 1765 -1768 powstał Donżon z kazamatami fosowymi i z siedmioma bastionami zewnętrznymi: Górnym, Nowowiejskim, Kawaliera, Gwiaździstym, Miejskim , Dolnym i Kleszczowym.
Lata 1768 -1771 to budowa fortów wysuniętych: Rogowego, Ostroga, Fortu Wysoka Skała z drogami krytymi i esplanadami.
A w latach 1770 -1777 powstał front Chochołów: Bateria Kazamatowa z Kazamatą Studzienną, Reduta Skrzydłowa, Chochoł Średni, Chochoła Mały z Fleszą.
Podczas trzeciego odcinka budowy w latach 1772-1776 zostały wybudowane koszary Górnego Miasta czyli powstaje „Dom pod Twierdzą” z wartowniami i piekarnią, a w 1785 roku wybudowano murowany szaniec Bramy Polnej.
Ciekawostki budowlane
Przy budowie twierdzy zatrudniano średnio 4000 robotników. Do drążenia skał sprowadzono specjalistów z Palatynatu, Trewiru i Nassau w zachodnich Niemczech. Murarzy w liczbie 600 zwerbowano w Czechach. Do prac przy budowie i transporcie zmuszano także ludność okolicznych powiatów, dlatego też całe przedsięwzięcie zwane było “dopustem srebrnogórskim”.
Mury forteczne zostały wykonane z wydobytego na miejscu kamienia. Cegłę wykorzystano jedynie do wykończenia wnętrz kazamat, do budowy wewnętrznego muru dziedzińca Donżonu i obu jego bram wjazdowych. Wszelki narożniki, krawężniki i rynny wykonano z białego lub czerwonego piaskowca sprowadzanego z kamieniołomów w Radkowie i Czerwieńczycach. Elementy metalowe pochodzą z Wrocławia i Górnego Śląska.
W całej twierdzy znajdowało się łącznie 299 kazamat i 52 izby strzeleckie. Na wypadek wojny jej załogę miało stanowić 3756 żołnierzy, a w razie potrzeby można było tu pomieścić nawet 5000. Bardzo silna artyleria forteczna składała się z 264 dział, haubic i moździerzy. Magazyny forteczne mogły pomieścić żywność, broń, amunicję i opał na co najmniej trzymiesięczne oblężenie. Według ówczesnych przewidywań garnizon forteczny mógł się bronić nawet cały rok.
Obok surowej pogody górskiej, stale postępujące niszczenie twierdzy Srebrna Góra zostało jeszcze przyspieszone przez umieszczenie szybów ciekowych na obciążonych murach oporowych, które także na Donżonie zostały wybudowane.
KAZAMATA STUDZIENNA NA MAŁYM CHOCHOLE
Czystą wodę źródlaną uzyskiwano dzięki wydrążeniu 9 studni fortecznych, których głębokość szybów waha się według listy studzien między 6 metrami w Kazamacie Studziennej na Chochole Wielkim, a 84 metrami w studni Fortu Ostróg. Z pozostałych 7 studni, 3 znajdują się na Donżonie i w jego kazamatach fosowych, a pozostałe 4: na Forcie Wysoka Skała, na Forcie Rogowym, na Forcie Chochoł Mały i na dziedzińcu koszar.
479 metrów szybów studziennych o średnicy 4 metrów dawały zaś tylko 325 metrów stanu wody. Podczas trzymiesięcznego oblężenia studnie musiały zaopatrzyć w wodę pitną prawie 4000 żołnierzy garnizonu, oraz konie i bydło rzeźne.
Niebezpieczeństwo braku wody było dlatego też dalszą przyczyną dla założenia cystern do zbiórki wody opadowej.
Twierdza stała się źródłem utrzymania miasta, doprowadziła do wzrostu gospodarczego Srebrnej Góry. Wyremontowano oba miejscowe kościoły (w 1795 roku). I z tego okresu mamy dokładne informacje o liczbie zabudowań ( 178 budynków z czego 165 to domy mieszkalne ).
Od 1788 roku Twierdza Srebrnogórska stała się celem zainteresowania ciekawskich – do Srebrnej Góry zaczęli ściągać podróżni, najsłynniejszy z nich to John Quincy Adams ówczesny Ambasador Stanów Zjednoczonych w Berlinie, a w latach 1825-1829 był prezydentem USA.
W latach wojny napoleońsko-pruskiej (1806 -1807) miasto zostało po raz kolejny całkowicie zniszczone.
1 lipca 1807 r. nastąpiło zawieszenie broni między Prusami a Francją (twierdza nigdy nie została zdobyta). Miasto powoli podnosiło się z upadku.
W 1810 roku został zlikwidowany klasztor Henrykowski, a jego majątek przeszedł na własność państwa. Przy odbudowie miasta pomagali oprócz mieszkańców stacjonujący w koszarach żołnierze (w 1817 r. wyremontowali budynek komendantury a w następnie uruchomili starą cegielnię, co umożliwiło szybkie odbudowanie ratusza i większości budynków mieszkalnych).
W 1858 została zamknięta tutejsza szkoła garnizonowa. Świetność twierdzy chyliła się ku końcowi, głównym tego powodem było rozwinięcie się nowych technik i broni artyleryjskich i w efekcie utrata znaczenia Twierdzy.
1.I.1860 podjęto decyzję o likwidacji twierdzy poza główną częścią – Donżonem. Materiały z rozbiórki miały być wykorzystane do odbudowy Ząbkowic Śląskich. Jednak dzięki interwencjom mieszkańców plan ten się nie powiódł.
W 1866 r. wybuchła wojna austriacko-pruska, twierdza została postawiona w stan gotowości, lecz w dość szybkim czasie Prusacy zwyciężyli, w związku z czym twierdzę ponownie zdemilitaryzowano – po raz ostatni. W dalszych latach twierdza wykorzystywana była jako więzienie oraz artyleryjski poligon doświadczalny.
